Nguyên tắc phân chia di sản thừa kế theo di chúc và theo pháp luật

Nguyên tắc phân chia di sản thừa kế theo di chúc và theo pháp luật. Phân chia di sản thừa kế khi mẹ mất không để lại di chúc.

Tóm tắt câu hỏi:

Sổ nhà đất mang tên cha tôi, trước khi mất cha tôi có di chúc để lại nhà đất cho mẹ tôi. Cha vừa mất mẹ tôi cũng già yếu không tiện cho việc đi làm thủ tục sang tên sổ đỏ. Nếu vậy thì mẹ tôi có quyền di chúc cho các con không và nếu không di chúc thì sau khi mẹ mất đi nhà đất đó sẽ được phân chia thế nào. Cha mẹ tôi có cả con chung lẫn con riêng.

Câu hỏi được biên tập và đăng tải bởi Bộ phận tư vấn về pháp luật dân sự – Phòng trợ giúp pháp lý trực tuyến miễn phí của Công ty Luật TNHH Dương Gia.

Luật sư tư vấn:

Cám ơn bạn đã gửi câu hỏi của mình đến Ban biên tập – Phòng tư vấn trực tuyến của Công ty LUẬT DƯƠNG GIA. Với thắc mắc của bạn, Công ty LUẬT DƯƠNG GIA xin được đưa ra quan điểm tư vấn của mình như sau:

1. Căn cứ pháp lý

Bộ luật dân sự 2015

2. Giải quyết vấn đề

Phân chia di sản thừa kế do người chết để lại là một trong những vấn đề được quan tâm nhiều nhất khi một thành viên trong gia đình qua đời. Việc phân chia di sản thừa kế khi có di chúc, việc phân chia di sản khi không có di chúc hay việc từ chối nhận di sản thừa kế cần được hướng dẫn cụ thể để đảm bảo tính pháp lý cho việc sở hữu di sản thừa kế.

Trong trường hợp của bạn, bố bạn khi qua đời để lại di chúc để lại toàn bộ di sản lại cho mẹ bạn thì thông thường, mẹ bạn sẽ được toàn quyền đối với mảnh đất là phần di sản bố bạn để lại, trừ trường hợp quy định tại Điều 644 Bộ luật dân sự 2015 về những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc:

“Những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó:

a) Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;

b) Con thành niên mà không có khả năng lao động.”

Như vậy, trường hợp gia đình bạn còn ông bà nội của bạn hoặc các con của bố bạn có người chưa thành niên hoặc đã thành niên nhưng không có khả năng lao động thì dù những người đó không được bố bạn để lại di chúc thì vẫn sẽ được hưởng di sản bằng 2/3 suất của một người thừa kế theo pháp luật của bố bạn bao gồm: ông bà nội của bạn, mẹ bạn và tất cả anh chị em của bạn (cả con chung của bố mẹ bạn và con riêng của bố bạn).

Trường hợp gia đình bạn không còn bất cứ người nào trong số những người kể trên thì mẹ bạn sẽ có toàn quyền quyết định đối với phần di sản thừa kế là mảnh đất do bố bạn để lại. Khi đó, mẹ bạn sẽ có quyền để lại di chúc đối với phần đất này cho các con. Theo đó, di chúc có thể có các hình thức bằng văn bản hoặc di chúc miệng. Cụ thể: Di chúc bằng văn bản có các hình thức sau:

– Di chúc bằng văn bản không có người làm chứng: Mẹ bạn phải tự viết và ký vào bản di chúc.

– Di chúc bằng văn bản có người làm chứng: Trường hợp mẹ bạn quá già yếu không tự mình viết bản di chúc thì có thể nhờ các bạn viết hoặc đánh máy di chúc, nhưng phải có ít nhất là hai người làm chứng, không phải là người có quyền lợi liên quan tới di sản thừa kế. Sau đó, mẹ bạn phải ký hoặc điểm chỉ vào bản di chúc trước mặt những người làm chứng; những người làm chứng xác nhận chữ ký, điểm chỉ của mẹ bạn và ký vào bản di chúc.

– Di chúc bằng văn bản có công chứng.

– Di chúc bằng văn bản có chứng thực.

Mẹ bạn có thể lựa chọn một trong các hình thức di chúc bằng văn bản để đảm bảo quyền thừa kế di sản của các con.

Trường hợp mẹ bạn đã quá già yếu, bị cái chết đe dọa không thể lập di chúc bằng văn bản thì có thể lập di chúc miệng. Hiệu lực của di chúc miệng được quy định tại Khoản 2 Điều 629 Bộ luật dân sự:

“2. Sau 03 tháng, kể từ thời điểm di chúc miệng mà người lập di chúc còn sống, minh mẫn, sáng suốt thì di chúc miệng mặc nhiên bị hủy bỏ.”

Như vậy, nếu sau 03 tháng kể từ ngày lập di chúc miệng mà mẹ bạn vẫn còn sống, minh mẫn, sáng suốt thì di chúc miệng sẽ tự động hết hiệu lực.

Trường hợp nếu mẹ bạn không để lại di chúc thì phần di sản của mẹ bạn sẽ được phân chia theo pháp luật. Cụ thể, phần di sản này được chia đều cho những người ở hàng thừa kế thứ nhất của mẹ bạn, phần hưởng được xác định theo quy định tại Điều 651 Bộ luật dân sự:

“Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.”

Hàng thừa kế thứ nhất của mẹ bạn bao gồm: Ông bà ngoại của bạn và những người con của mẹ bạn (con chung với bố bạn và con riêng của mẹ bạn).

Như vậy, nếu mẹ bạn không có di chúc thì Ông bà ngoại của bạn và những người con của mẹ bạn (con chung với bố bạn và con riêng của mẹ bạn, mỗi người này đều được phân chia di sản thừa kế với các phần bằng nhau.